Celem realizowanego od 2000 roku programu jest wspieranie i aktywizowanie lokalnych społeczności na terenach wiejskich i w małych miastach poprzez projekty obywatelskie, które służą pobudzaniu aspiracji rozwojowych i poprawie jakości życia oraz przyczyniają się do budowy kapitału społecznego. W ramach programu oferowane jest wsparcie dla aktywnych społeczności lokalnych, których członkowie sami definiują własne potrzeby i podejmują wspólne działania.
Dotacje przyznawane są na poziomie lokalnym w otwartych konkursach grantowych organizowanych raz w roku przez sieć Ośrodków Działaj Lokalnie (ODL), która obejmuje stowarzyszenia oraz fundacje z miejscowości do 50 tysięcy mieszkańców, działające na terenie od czterech gmin do kilku powiatów. Sieć ODL sukcesywnie powiększa się – od 15 ośrodków w 2004 roku do 75 organizacji obecnie i obejmuje swoim zasięgiem blisko 680 gmin. W każdym województwie działają co najmniej dwa Ośrodki Działaj Lokalnie. Nawiązują one współpracę z innymi organizacjami pozarządowymi, a także lokalnymi władzami i przedsiębiorcami. Nowe ODL wyłaniane są w otwartym naborze przez Komisję Konkursową. Beneficjentami konkursów lokalnych są organizacje pozarządowe i nieformalne grupy obywatelskie, w imieniu których wnioski mogą składać organizacje oraz instytucje publiczne (szkoły, domy kultury, biblioteki), działające w miejscowościach do 20 tysięcy mieszkańców.
Dotychczas w realizację ponad 14 tysięcy projektów zaangażowanych było 4.8 miliona uczestników, w tym ponad 235 tysięcy wolontariuszy. W XII edycji (2021-2022) wspartych zostało blisko 2000 inicjatyw. Od stycznia 2023 roku trwa XIII edycja programu.
Dofinansowane inicjatywy koncentrują się wokół kultury i tradycji, edukacji, zdrowia, ekologii, sportu i tworzenia nowych możliwości rozwoju osobistego oraz spędzania wolnego czasu, turystyki i podnoszenia atrakcyjności regionu, a także przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Wspólnym mianownikiem jest lokalna aktywność, dzięki której mieszkańcy nabywają nowe umiejętności, uczą się lepiej samoorganizować oraz reagować na nowe problemy. Dla realizatorów wspieranych inicjatyw organizowany jest konkurs „Opowiedz…”, w którym nagradzane są najciekawsze formy promowania i komunikowania podejmowanych działań.
Podnoszeniu jakości pracy Ośrodków Działaj Lokalnie służą szkolenia, warsztaty, spotkania regionalne, wizyty studyjne oraz webinaria, które pozwalają na wymianę dobrych praktyk, podnoszenie wiedzy i kompetencji oraz zacieśniają współpracę wewnątrz sieci ODL. Ośrodki Działaj Lokalnie wykorzystują zdobyte w programie doświadczenia angażując się w inne przedsięwzięcia Fundacji, takie jak „Lokalne Partnerstwa PAFW”, gdzie wspólnie z innymi uczestnikami programów Fundacji realizują partnerskie projekty odpowiadające na potrzeby ich społeczności. To także program „Liderzy PAFW”, w którym przedstawiciele ODL uczestniczą zarówno jako liderzy, jak i tutorzy, czy też „Sektor 3.0”, w którym współtworzą Sieć Mobilnych Doradców wspierających inne organizacje w korzystaniu z ICT.
Od 2016 roku działa Szkoła Lokalnych Doradców „FIMANGO” – inicjatywa wykorzystująca zasoby programów PAFW „Działaj Lokalnie” oraz „Zarządzanie Finansami w Organizacjach Pozarządowych” (FIMANGO). Jest to intensywny program szkoleniowy podnoszący kompetencje przedstawicieli ODL w zakresie świadczenia usług poradniczych z zarządzania finansami dla mniejszych, lokalnych organizacji z nimi współpracujących. Dotychczas program ukończyło 47 przedstawicieli 33 Ośrodków Działaj Lokalnie.
W latach 2020-2021 środki w ramach konkursów grantowych przekierowane zostały na inicjatywy przeciwdziałające negatywnym skutkom pandemii COVID-19. Realizowane projekty obejmowały, między innymi, działania interwencyjne, pomoc osobom starszym i z niepełnosprawnościami oraz przechodzącym kwarantannę, pomoc psychologiczną i poradnictwo, a także wspomaganie procesu edukacji zdalnej. Uruchomiony został także specjalny fundusz wsparcia instytucjonalnego dla Ośrodków Działaj Lokalnie, które znalazły się w trudnej sytuacji w związku z pandemią, z którego skorzystało31 ODL. Tyle samo skorzystało ze wsparcia w ramach utworzonego przez PAFW Funduszu Pomocowego dla Organizacji Pozarządowych oraz Inicjatyw Obywatelskich. Łącznie Ośrodki Działaj Lokalnie otrzymały wsparcie w wysokości 650 tysięcy zł.
Od 2021 roku, przy wsparciu merytorycznym WWF Polska, prowadzona jest tematyczna ścieżka grantowa „Działaj lokalnie i ekologicznie”, w ramach której zrealizowane zostały dotychczas 64 inicjatywy na rzecz ochrony środowiska i klimatu.
Przez kilka lat w programie podejmowane były również działania służące zagranicznemu transferowi doświadczeń programu; zainspirowaniu środowiska ukraińskich organizacji pozarządowych do stworzenia sieci wzorowanej na ODL w ramach przedsięwzięcia „Działaj Lokalnie na Ukrainie” realizowanego przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce we współpracy z ukraińską Fundacją ISAR Ednannia.
W 2022 roku, w ramach lokalnego konkursu grantowego, utworzona została ścieżka „Działaj Lokalnie i Solidarnie z Ukrainą” umożliwiająca otrzymanie wsparcia na projekty zapewniające pomoc uchodźcom z Ukrainy. Przyznano 201 dotacji na łączną kwotę blisko 1 miliona złotych m.in. na pomoc prawną, edukacyjną i psychologiczną, organizację działań adaptacyjnych i integracyjnych, przeprowadzenie kursów języka polskiego czy utworzenie dziennych domów opieki dla dzieci i młodzieży. W ramach specjalnego funduszu, 21 ODL otrzymało wsparcie na inne działania na rzecz uchodźców.
W ramach „Działaj Lokalnie” PAFW angażuje się również w przedsięwzięcia służące rozwojowi i promowaniu filantropii społecznej – wspiera konkurs o tytuł „Dobroczyńcy Roku” i sprawuje patronat nad kategorią „Partnerstwo lokalne” promującą aktywność społeczną przedsiębiorstw, które we współpracy z ODL przyczyniają się do trwałych zmian w lokalnych społecznościach. Fundacja jest także partnerem głównym Konkursu „Społecznik Roku”, organizowanego przez tygodnik „Newsweek Polska” (partnerem merytorycznym jest ARFP), którego cel stanowi nagradzanie obywatelskich postaw oraz promowanie aktywności osób i stojących za nimi organizacji w rozwiązywaniu różnych problemów społecznych. W ramach programu Fundacja wspiera również plebiscyt „Gwiazdy Dobroczynności” organizowany przez ARFP, w którym osoby publiczne nagradzane są za swoją działalność charytatywną.
Dotacje PAFW wyniosły 20.446.459 USD, w tym na bieżącą edycję 2.705.468 USD.
