Celem realizowanego od 2000 roku programu jest wspieranie i aktywizowanie lokalnych społeczności na terenach wiejskich i w małych miastach poprzez projekty obywatelskie, które służą pobudzaniu aspiracji rozwojowych i poprawie jakości życia oraz przyczyniają się do budowy kapitału społecznego. W ramach programu oferowane jest wsparcie dla aktywnych społeczności lokalnych, których członkowie sami definiują własne potrzeby i podejmują wspólne działania.
Dotacje przyznawane są na poziomie lokalnym, w otwartych konkursach grantowych organizowanych raz w roku przez sieć Ośrodków Działaj Lokalnie (ODL), która obejmuje stowarzyszenia oraz fundacje z miejscowości do 50 tysięcy mieszkańców, działające na terenie od czterech gmin do kilku powiatów. Sieć ODL sukcesywnie powiększa się – od 15 ośrodków w 2004 roku do 80 organizacji obecnie i obejmuje swoim zasięgiem blisko 680 gmin. W każdym województwie działają co najmniej dwa Ośrodki Działaj Lokalnie. Nawiązują one współpracę z innymi organizacjami pozarządowymi, a także lokalnymi władzami i przedsiębiorcami. Nowe ODL wyłaniane są w otwartym naborze przez Komisję Konkursową. Beneficjentami konkursów lokalnych są organizacje pozarządowe i nieformalne grupy obywatelskie, w których imieniu wnioski mogą składać organizacje oraz instytucje publiczne (szkoły, domy kultury, biblioteki), działające w miejscowościach do 20 tysięcy mieszkańców.
Dotychczas w realizację ponad 15 tysięcy projektów zaangażowanych było 5,3 miliona uczestników, w tym ponad 251 tysięcy wolontariuszy.
Dofinansowane inicjatywy koncentrują się wokół kultury i tradycji, edukacji, zdrowia, ekologii, sportu i tworzenia nowych możliwości rozwoju osobistego oraz spędzania wolnego czasu, turystyki i podnoszenia atrakcyjności regionu, a także przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Wspólnym mianownikiem jest lokalna aktywność, dzięki której mieszkańcy nabywają nowe umiejętności, uczą się lepiej samoorganizować oraz reagować na nowe problemy. W konkursach lokalnych możliwa jest również realizacja projektów w ramach ścieżek tematycznych. W bieżącej edycji są to: „Działaj Lokalnie i Solidarnie z Ukrainą”, „Działaj Ekologicznie” oraz „Młodzi Działają Lokalnie”. Dla realizatorów wspieranych inicjatyw organizowany jest konkurs „Opowiedz…”, w którym nagradzane są najciekawsze formy promowania i komunikowania podejmowanych działań.
Podnoszeniu jakości pracy Ośrodków Działaj Lokalnie służą szkolenia, warsztaty, spotkania regionalne, wizyty studyjne oraz webinaria, które pozwalają na wymianę dobrych praktyk, podnoszenie wiedzy i kompetencji oraz zacieśniają współpracę wewnątrz sieci ODL. Ośrodki Działaj Lokalnie wykorzystują zdobyte w programie doświadczenia angażując się w inne przedsięwzięcia Fundacji, takie jak „Lokalne Partnerstwa PAFW”, gdzie wspólnie z innymi uczestnikami programów Fundacji realizują partnerskie projekty odpowiadające na potrzeby ich społeczności. To także program „Liderzy PAFW”, w którym przedstawiciele ODL uczestniczą zarówno jako liderzy, jak i tutorzy, czy też „Sektor 3.0”, w którym współtworzą Sieć Mobilnych Doradców wspierających inne organizacje w korzystaniu z ICT.
Od 2016 roku działa Szkoła Lokalnych Doradców „FIMANGO” – inicjatywa wykorzystująca zasoby programów PAFW „Działaj Lokalnie” oraz „Zarządzanie Finansami w Organizacjach Pozarządowych” (FIMANGO). Jest to intensywny program szkoleniowy podnoszący kompetencje przedstawicieli ODL w zakresie świadczenia usług poradniczych z zarządzania finansami dla mniejszych, lokalnych organizacji z nimi współpracujących. Dotychczas program ukończyło 47 przedstawicieli 33 Ośrodków Działaj Lokalnie.
W programie podejmowane były również działania służące zagranicznemu transferowi doświadczeń programu; zainspirowaniu środowiska ukraińskich organizacji pozarządowych do stworzenia sieci wzorowanej na ODL w ramach przedsięwzięcia „Działaj Lokalnie na Ukrainie” realizowanego przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce we współpracy z ukraińską Fundacją ISAR Ednannia.
Ośrodki Działaj Lokalnie elastycznie reagują na zmieniające się okoliczności i związane z nimi wyzwania.
W latach 2020-2021 środki w ramach konkursów grantowych przekierowane zostały na inicjatywy przeciwdziałające negatywnym skutkom pandemii COVID-19. Uruchomiony został także specjalny fundusz wsparcia instytucjonalnego dla Ośrodków Działaj Lokalnie, które znalazły się w trudnej sytuacji w związku z pandemią, z którego skorzystało 31 ODL. Tyle samo skorzystało ze wsparcia w ramach utworzonego przez PAFW Funduszu Pomocowego dla Organizacji Pozarządowych oraz Inicjatyw Obywatelskich. Łącznie Ośrodki Działaj Lokalnie otrzymały wsparcie w wysokości 650 tysięcy zł.
Od 2021 roku, przy wsparciu merytorycznym WWF Polska, prowadzona jest tematyczna ścieżka grantowa „Działaj lokalnie i ekologicznie”, w ramach której zrealizowane zostały dotychczas 64 inicjatywy na rzecz ochrony środowiska i klimatu.
W 2022 roku, w ramach lokalnego konkursu grantowego, utworzona została ścieżka „Działaj Lokalnie i Solidarnie z Ukrainą” umożliwiająca otrzymanie wsparcia na projekty zapewniające pomoc uchodźcom z Ukrainy. Przyznano 201 dotacji na łączną kwotę blisko 1 miliona złotych.
W ramach „Działaj Lokalnie” PAFW angażuje się również w przedsięwzięcia służące rozwojowi i promowaniu filantropii społecznej – wspiera konkurs o tytuł „Dobroczyńcy Roku” i sprawuje patronat nad kategorią „Partnerstwo lokalne” promującą aktywność społeczną przedsiębiorstw, które we współpracy z ODL przyczyniają się do trwałych zmian w lokalnych społecznościach. Fundacja wspiera również plebiscyt „Gwiazdy Dobroczynności” organizowany przez ARFP, w którym osoby publiczne nagradzane są za swoją działalność charytatywną.
Dotacje PAFW wyniosły 21.854.576 USD, w tym na bieżącą edycję 2.027.672 USD.
