Celem realizowanego od 2000 roku programu jest wspieranie i aktywizowanie lokalnych społeczności na terenach wiejskich i w małych miastach poprzez projekty obywatelskie, które służą pobudzaniu aspiracji rozwojowych i poprawie jakości życia oraz przyczyniają się do budowy kapitału społecznego. W ramach programu oferowane jest wsparcie dla aktywnych społeczności lokalnych, których członkowie sami definiują własne potrzeby i podejmują wspólne działania. Każda społeczność to inni ludzie, inne zasoby, potrzeby, tradycje i doświadczenia, dlatego „Działaj Lokalnie” wspiera przedsięwzięcia o zróżnicowanym charakterze.
Dotacje przyznawane są na poziomie lokalnym w otwartych konkursach grantowych organizowanych raz w roku przez sieć Ośrodków Działaj Lokalnie (ODL), która obejmuje stowarzyszenia oraz fundacje z miejscowości do 50 tysięcy mieszkańców, działające na terenie od czterech gmin do kilku powiatów. Sieć ODL sukcesywnie powiększa się – od 15 ośrodków w 2004 roku do 72 organizacji obecnie i obejmuje swoim zasięgiem ponad 600 gmin. W każdym województwie działają co najmniej dwa Ośrodki Działaj Lokalnie. Nawiązują one współpracę z innymi organizacjami pozarządowymi, a także lokalnymi władzami i przedsiębiorcami. Nowe ODL wyłaniane są w otwartym naborze przez Komisję Konkursową. Beneficjentami konkursów lokalnych są organizacje pozarządowe i nieformalne grupy obywatelskie, w imieniu których wnioski mogą składać organizacje oraz instytucje publiczne (szkoły, domy kultury, biblioteki), działające w miejscowościach do 20 tysięcy mieszkańców.
W trzech pierwszych edycjach „Działaj Lokalnie”, od 2000 roku, w ogólnopolskich konkursach grantowych wsparto 356 projektów przy zaangażowaniu ponad 1 miliona dolarów ze środków PAFW. W 2004 roku dodatkowo uruchomione zostały lokalne konkursy, za pośrednictwem Lokalnych Organizacji Grantowych (obecnie nazywanych Ośrodkami Działaj Lokalnie). W latach 2004–2012 dofinansowano łącznie 99 projektów w konkursach ogólnopolskich, a 4886 dotacji przyznano za pośrednictwem sieci Ośrodków Działaj Lokalnie. W ramach VIII edycji programu, w dwóch konkursach grantowych, w 2013 i 2014 roku, w przyznano 1581 dotacji. W IX edycji programu przyznanych zostało 1720 dotacji. W styczniu 2017 r. rozpoczęła się X edycja, w której dotychczas dofinansowano 891 lokalnych projektów.
Dotychczas w realizację blisko 9500 projektów zaangażowanych było łącznie ponad 3,5 miliona uczestników, w tym ok. 220 tysięcy wolontariuszy.
Dofinansowane inicjatywy dotyczą głównie wzmacniania współpracy wśród lokalnej społeczności, tworzenia nowych możliwości rozwoju osobistego i spędzania wolnego czasu, a także podnoszenia atrakcyjności regionu.
Wspólnym mianownikiem dofinansowanych projektów jest lokalna aktywność, dzięki której mieszkańcy nabywają nowe umiejętności, uczą się lepiej samoorganizować oraz reagować na nowe problemy. Dla realizatorów wspieranych inicjatyw organizowany jest konkurs „Opowiedz…”, w którym nagradzane są najciekawsze formy promowania i komunikowania podejmowanych działań. Zwycięskie prace ze wszystkich edycji konkursu można obejrzeć na stronie internetowej programu. Od kilku lat organizowany jest również konkurs, w którym dofinansowywane są najbardziej kreatywne pomysły na przeprowadzenie kampanii o możliwości przekazania 1% podatku na organizację pozarządową posiadającą status OPP.
Podnoszeniu jakości pracy Ośrodków Działaj Lokalnie służą szkolenia, warsztaty, spotkania regionalne, wizyty studyjne, oraz webinaria które pozwalają na wymianę dobrych praktyk, podnoszenie wiedzy i kompetencji oraz zacieśniają współpracę wewnątrz sieci. Ośrodki Działaj Lokalnie w najwyższym stopniu spełniające standardy w realizacji programu otrzymują certyfikaty, będące formą docenienia ich za szczególne zaangażowanie i profesjonalizm w prowadzeniu działań służących rozwojowi i aktywizacji społeczności lokalnych, stanowiących wzór dla innych organizacji. Dotychczas certyfikatami uhonorowane zostały 23 Ośrodki.
Ośrodki Działaj Lokalnie wykorzystują zdobyte w programie doświadczenia, m.in. angażując się w inne przedsięwzięcia Fundacji, takie jak „Lokalne Partnerstwa PAFW”, gdzie mogą pełnić rolę liderów koalicji składających się z różnych uczestników programów Fundacji, którzy wspólnie realizują projekty społeczne odpowiadające na potrzeby ich społeczności. To także program „Liderzy PAFW”, w którym przedstawiciele ODL uczestniczą zarówno jako liderzy, jak i tutorzy, czy też „Sektor 3.0”, w którym m.in. współtworzą sieć mobilnych doradców wspierających inne organizacje w korzystaniu z ICT.
Od 2016 roku działa Szkoła Lokalnych Doradców „FIMANGO” – inicjatywa wykorzystująca zasoby programów PAFW „Działaj Lokalnie” oraz „Zarządzanie Finansami w Organizacjach Pozarządowych” (FIMANGO). Jest to intensywny program szkoleniowy podnoszący kompetencje przedstawicieli ODL w zakresie świadczenia usług poradniczych z zarządzania finansami dla mniejszych, lokalnych organizacji z nimi współpracujących. Ponadto, w 2017 roku została powołana Rada Doradcza ds. Rozwoju Sieci ODL, składająca się z przedstawicieli najbardziej doświadczonych, certyfikowanych ODL oraz dwóch niezależnych ekspertów.
Doświadczenia „Działaj Lokalnie” są także przenoszone na grunt ukraiński. Obecnie realizowane przedsięwzięcie – „Działaj Lokalnie na Ukrainie” – mające na celu zainspirowanie środowiska ukraińskich organizacji pozarządowych do stworzenia sieci wzorowanej na ODL, stanowi kontynuację i rozwinięcie pilotażowego projektu „Global Challanges Local Solutions” współfinansowanego przez PAFW w latach 2016-2017 w ramach programu „Przemiany w Regionie (RITA)”. Projekt realizowany jest przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce we współpracy z ukraińską Fundacją ISAR Ednania.
W ramach „Działaj Lokalnie” PAFW angażuje się również w przedsięwzięcia służące rozwojowi i promowaniu filantropii społecznej – wspiera konkurs o tytuł „Dobroczyńcy Roku” i sprawuje patronat nad kategorią „Zaangażowanie lokalne” promującą aktywność społeczną przedsiębiorstw, które we współpracy z ODL przyczyniają się do trwałych zmian w lokalnych społecznościach. Fundacja jest także partnerem głównym Konkursu „Społecznik Roku”, organizowanego przez tygodnik „Newsweek Polska” (partnerem merytorycznym jest ARFP), którego celem jest nagradzanie obywatelskich postaw oraz promowanie aktywności pojedynczych osób i stojących za nimi organizacji w rozwiązywaniu różnych problemów społecznych. W ramach programu Fundacja wspiera również plebiscyt „Gwiazdy Dobroczynności” organizowany przez ARFP, w którym osoby publiczne nagradzane są za swoją działalność charytatywną.
Dotacja PAFW wyniosła 14.501.726 USD, w tym na bieżącą edycję 912.519 USD.
