Nowy Jork/Warszawa, maj 2025 r.

Szanowni Państwo, Drodzy Przyjaciele,

z prawdziwą przyjemnością pragniemy zaprezentować Państwu publikację stanowiącą podsumowanie ćwierćwiecza działalności naszej Fundacji.

Powstanie Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności nie byłoby możliwe bez sukcesu Polsko-Amerykańskiego Funduszu Przedsiębiorczości, który został utworzony z inicjatywy Prezydenta George’a H. W. Busha na mocy ustawy „O popieraniu demokracji w Europie Wschodniej”, uchwalonej w 1989 roku przez Kongres USA. W latach dziewięćdziesiątych Fundusz Przedsiębiorczości aktywnie i skutecznie wspierał rozwój gospodarki rynkowej w Polsce. Dzięki efektywnej działalności inwestycyjnej wypracował solidną nadwyżkę z powierzonych mu przez amerykański Kongres 240 milionów dolarów. Zgodnie z ustaleniami pomiędzy rządami Polski i Stanów Zjednoczonych, połowę ze swojego początkowego kapitału – 120 milionów dolarów – Fundusz Przedsiębiorczości zwrócił do budżetu USA, natomiast pozostałą część, wraz z wypracowaną nadwyżką – łącznie 255 milionów dolarów – przekazał nowoutworzonej Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.

Twórcom Fundacji przyświecały dwa główne cele: umacnianie efektów polskich przemian zapoczątkowanych w 1989 roku oraz dzielenie się polskimi doświadczeniami w zakresie transformacji z innymi krajami. W swoich działaniach na terenie Polski Fundacja Wolności postanowiła skupić się na tych społecznościach i grupach, które w okresie głębokich przemian wymagały szczególnego wsparcia – zwłaszcza na terenach wiejskich i w małych miastach. Stąd też w jej programach od początku zaczęły dominować dwa motywy: wyrównywanie szans edukacyjnych, w połączeniu z ogólną poprawą jakości oświaty, a także wsparcie dla rozwoju lokalnych społeczności, służące zarazem budowie kapitału społecznego. Kierowaliśmy się bowiem przeświadczeniem, że kapitał społeczny, od którego zależy zdolność do współpracy, a także edukacja – jej poziom oraz dostęp do niej – to dwa ogromnie ważne czynniki długofalowego rozwoju kraju. Oczywiście niejedyne, ale takie, na które chcieliśmy mieć wpływ i wierzyliśmy, że w dłuższej perspektywie będzie to możliwe.

W ciągu dwudziestu pięciu lat swojej działalności Fundacja zainicjowała 40 programów, na które przeznaczyła 288 milionów dolarów własnych środków, a dodatkowo z innych źródeł pozyskała 293 miliony dolarów.

Umożliwiło jej to przyznanie 35 tysięcy stypendiów na studia dla młodzieży z niezamożnych rodzin z małych miejscowości, zapoznanie ponad 200 tysięcy nauczycieli z nowoczesnymi metodami nauczania, przeprowadzenie 16 tysięcy projektów lokalnych skierowanych do setek tysięcy odbiorców, a także realizację przez 16 tysięcy studentów-wolontariuszy ponad 45 tysięcy przedsięwzięć edukacyjnych dla 467 tysięcy dzieci i młodzieży. Ponadto 35 tysięcy liderów i pracowników organizacji pozarządowych oraz innych osób aktywnych w swoich lokalnych społecznościach zostało objętych szkoleniami służącymi podnoszeniu ich kwalifikacji i kompetencji.

Jednocześnie, zgodnie ze swoją misją, Fundacja angażowała się w przekazywanie innym krajom wiedzy jaką Polska zdobyła podczas swej ustrojowej transformacji oraz integracji z Unią Europejską. Od 2000 roku gościliśmy w Polsce 16 tysięcy osób z Europy Wschodniej, najwięcej z Ukrainy – 9 tysięcy, a także z Kaukazu Południowego i Azji Centralnej.  W tej licznej grupie znalazło się 11 tysięcy liderów studenckich oraz profesjonalistów, 3700 uczestników programu „Przemiany w Regionie” (RITA), a także ponad 1000 stypendystów Programu Kirklanda.

Większość swoich programów Fundacja kształtowała w dłuższym horyzoncie czasowym, a zarazem tak, aby się wzajemnie wzmacniały i uzupełniały. A jednocześnie, aby wspierane w ramach programów inicjatywy mogły się rozwijać po zakończeniu ich finansowania przez PAFW. Szczególnie wspierała projekty, które można było replikować w innych miejscach i środowiskach. W każdym programie dużą wagę przywiązywała do pracy z liderami lokalnych projektów, tworząc sieci ich współpracy i wymiany doświadczeń. Prawie wszystkie programy Fundacji były poddawane zewnętrznej ewaluacji.

Nasz jubileusz stwarza dobrą okazję do przywołania efektów zwłaszcza tych przedsięwzięć, które Fundacja realizuje od samego początku swojego istnienia.

W programie „English Teaching” przeprowadzono do tej pory prawie 1300 projektów edukacyjnych służących promocji nauki języka angielskiego, a zarazem inspirujących do podejmowania wartościowych inicjatyw społecznych na terenach wiejskich i w małych miastach.

W obszarze edukacji od 25 lat wyjątkową rolę odgrywa program „Szkoła Ucząca Się”, który objął kompleksowym wsparciem ponad 12 tysięcy placówek szkolnych. Nastąpiła w nich  poprawa jakości nauczania, czemu służyło wprowadzanie rozwiązań opartych na badaniach oraz najlepszych doświadczeniach zagranicznych. Program nie tylko zmieniał sposób pracy uczestniczących w nim nauczycieli i dyrektorów szkół,  ale także wywierał realny wpływ na cały system edukacji w Polsce. Upowszechniane przez lata dobre praktyki, takie jak ocenianie kształtujące, są dziś integralną częścią głównego nurtu edukacyjnego.

Program „Działaj Lokalnie” był pierwszym przedsięwzięciem oferującym granty na aktywizację społeczności w małych miejscowościach. W jego ramach wsparcie uzyskało 15 tysięcy inicjatyw obywatelskich służących rozwiązywaniu lokalnych problemów i pobudzających aspiracje rozwojowe. W projekty te zaangażowało się blisko 7 milionów osób, w tym ponad 260 tysięcy wolontariuszy. Trwający już 25 lat program „Działaj Lokalnie” przeszedł długą drogę organicznego rozwoju i stał się unikalnym w skali europejskiej. Budowana od 2004 roku sieć Ośrodków Działaj Lokalnie, przyznających dotacje w otwartych konkursach grantowych, powiększyła się z 15 do 78 – obecnie obejmuje 673 gminy.

Swoją ofertę nieustannie rozszerza utworzony w 2000 roku Portal Organizacji Pozarządowych ngo.pl. Od lat stanowi on istotny komponent całej infrastruktury trzeciego sektora w Polsce; w minionym roku skorzystało z niego około 4 miliony użytkowników.

Pierwszym przedsięwzięciem Fundacji o charakterze międzynarodowym był Program Stypendialny im. Lane’a Kirklanda – ponad tysiąc jego absolwentów to dziś liderzy życia społecznego, gospodarczego i politycznego w trzynastu krajach regionu.

Kolejne zagraniczne długofalowe działanie PAFW, również zainicjowane w 2000 roku, stanowił program „Przemiany w Regionie” – RITA. W jego ramach  polskie organizacje pozarządowe przeprowadziły 1234 projekty, w których dzieliły się ze swoimi partnerami na Wschodzie doświadczeniami Polski w zakresie przemian społeczno-gospodarczych oraz integracji europejskiej.

Przez następne lata Fundacja uruchamiała kolejne programy, z których większość jest kontynuowana. W 2008 roku, dzięki współpracy z Fundacją Billa i Melindy Gatesów, PAFW otrzymała grant w wysokości 31 milionów dolarów na realizację Programu Rozwoju Bibliotek. Program, będący wówczas częścią ogólnoświatowego przedsięwzięcia „Global Libraries”, zmienił rzeczywistość  4200 polskich bibliotek w małych miejscowościach, przekształcając je w nowoczesne centra informacji, edukacji i kultury, pełne obywatelskiej aktywności. Ponad 12 tysięcy bibliotekarek i bibliotekarzy zostało wszechstronnie przeszkolonych, zaś ich placówki otrzymały sprzęt komputerowy, oprogramowanie oraz bezpłatny dostęp do Internetu.

Od dziesięciu lat w Warszawie działa unikalna instytucja – Szkoła Edukacji Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności i Uniwersytetu Warszawskiego. Jej program, opracowany we współpracy PAFW z  Teachers College Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku, od początku wyznacza nowe standardy w przygotowaniu do zawodu nauczyciela. Szkoła Edukacji prowadzi pierwsze w Polsce dzienne studia podyplomowe, które łączą intensywną praktykę z nauczaniem akademickim – dotychczas ukończyło je 220 osób. Z oferty Szkoły korzystają także czynni nauczyciele – ponad 11 tysięcy osób uczestniczyło w studiach zaocznych, szkoleniach i kursach. Szkoła Edukacji to dziś synonim wysokiej jakości kształcenia nauczycieli, a różnorodne wydarzenia popularyzujące jej metody przyciągnęły już 21 tysięcy osób. Zarówno eksperci Szkoły Edukacji jak i programu „Szkoła Ucząca Się” od lat aktywnie uczestniczą w kształtowaniu polityki oświatowej w Polsce. Ich rola szczególnie zyskała na znaczeniu od początku 2024 roku, gdy zostali zaproszeni do udziału w pracach nad zmianami w polskiej edukacji, w tym także nad nową podstawą programową.

Od ponad trzech lat, we współpracy z innymi organizacjami pozarządowymi, Fundacja angażuje się w działania na rzecz Ukrainy, która padła ofiarą brutalnej agresji ze strony  Rosji. Czyni to zarówno poprzez swoje programy o charakterze krajowym jak i międzynarodowym. Tuż po wybuchu wojny uruchomiła wsparcie rzeczowe i finansowe dla ludności cywilnej w Ukrainie w postaci sprzętu medycznego, lekarstw, żywności i transportu. Jednocześnie aktywnie włączyła się w inicjatywy pomocowe skierowane do uchodźców wojennych w Polsce. Niezwłocznie rozpoczęła nowy program – „Wspieramy Ukrainę” – skierowany do polskich organizacji obywatelskich zaangażowanych w pomoc ukraińskim uchodźcom w Polsce oraz ludności cywilnej w Ukrainie. Na program ten Fundacja przeznaczyła dotąd 13 milionów złotych, zaś z jego oferty skorzystało bezpośrednio 97 tysięcy uchodźców przebywających w Polsce, a także 160 tysięcy osób w Ukrainie. Jednocześnie Realizatorzy fundacyjnych programów pozyskali na działania służące Ukrainie 32 miliony złotych z innych źródeł.

Wszystkie przytoczone wyżej liczby pozwalają zobrazować skalę fundacyjnej działalności, ale przecież za nimi kryje się ogromna aktywność bardzo wielu ludzi. W roku fundacyjnego jubileuszu pragniemy więc wyrazić głęboką wdzięczność wszystkim naszym partnerom, liderom społecznym, organizacjom pozarządowym oraz innym instytucjom zaangażowanym w programy PAFW. Przede wszystkim gorąco dziękujemy organizacjom, które podjęły się roli Realizatorów fundacyjnych programów; w każdej z nich o naszych wspólnych sukcesach zadecydowały zespoły kompetentnych, pełnych inwencji i entuzjazmu osób.

Słowa wdzięczności i uznania kierujemy do Członków Rady Dyrektorów Fundacji, byłych i obecnych, na których wsparcie, życzliwość, wiedzę oraz doświadczenie zawsze mogliśmy liczyć. Ogromnie żałujemy, że niektórzy z nich nie doczekali fundacyjnego jubileuszu. Odeszli od nas: John P. Birkelund, przewodniczący Rady Dyrektorów do 2012 roku, Zbigniew Brzeziński, Frederick M. Bohen, Colin G. Campbell, John H. D’Arms, Robert G. Faris, Aleksander Koj i Nicholas A. Rey.

W tym jubileuszowym roku pragniemy jak najserdeczniej podziękować wszystkim naszym znakomitym Pracownikom i Współpracownikom; bez codziennego zaangażowania Zespołu PAFW żadne fundacyjne dokonania nie byłyby możliwe.

Mijające 25 lat zamykamy w poczuciu dobrze wypełnionych zadań. Przez cały ten czas Fundacja konsekwentnie realizowała przyjęte na początku cele, dopasowując zarazem swoje działania do zmieniających się okoliczności – w ostatnich kilku latach takimi były ogólnoświatowa pandemia oraz wybuch wojny w Ukrainie, a także kolejny etap rewolucji cyfrowej. Głęboko wierzymy, że zdobyte przez ćwierćwiecze cenne doświadczenia, zespolone z niezawodnym wsparciem ze strony naszych partnerów, umożliwią Fundacji pomyślną kontynuację jej misji przez wiele kolejnych lat.

Andrew Nagorski

Przewodniczący Rady Dyrektorów

Jerzy Koźmiński

Prezes Fundacji